U dacht dat de gemeenteraadsverkiezingen vooral gaan om wie de burgemeesterssjerp verovert? Dirk Holemans schetst de grootste uitdaging voor steden en gemeenten.
Grote discussies laten zich altijd op concrete plaatsen voelen. Denk aan het nationale identiteitsdebat dat zich uit in lokale discussies over discriminatie op de woonmarkt of standbeelden van kolonialen. In dat debat geven minderheden aan dat de dominante groepen in de samenleving te snel voorbijgaan aan diverse vormen van discriminatie en miskenning. Andere groepen voelen zich dan weer bedreigd omdat verschuivingen hun dominante cultuur in vraag stellen. Het is een kwestie waar we allemaal mee worstelen in een wereld die snel verandert.
De identiteitspolitiek kent ondertussen ook ter linkerzijde haar tegenstanders. In Nederland zwengelt de econoom Ewald Engelen het debat aan, volgens hem is links te veel bezig met de vrouw, de homo en de migrant en te weinig met economische ongelijkheid, waardoor het rechts in de kaart speelt. Als alle achtergestelde groepen zich verenigen om als klasse weer op de eerste plaats te vechten voor economische gelijkheid, komt het ook wel goed met de andere vormen van discriminatie of de ecologische kwestie.
Wijst Engelen terecht op de groeiende ongelijkheid, dan is zijn kracht ook zijn zwakte. Als marxist ziet hij alleen heil in een terugkeer van de klassenstrijd om de toenemende ongelijkheid te bestrijden. Alsof er een rangorde zou bestaan tussen de verschillende vormen van onderdrukking.
Maar het probleem zit nog dieper, zoals de ecologist Murray Bookchin duidelijk maakt. Die denker argumenteert dat de ecologische crisis, die het gevolg is van de idee dat de mens de natuur moet overheersen, is verbonden met de overheersing van de ene mens over de andere. Kent die overheersing een lange geschiedenis, dan krijgt ze een bijzondere invulling met het kapitalisme: marktdenken en concurrentie zetten de mensen tegen elkaar op, maar ook tegen de natuur. De beschadiging van de planeet gaat samen met de degradatie van het kader om goed samen te leven.
Antiracist = ecologist
Die redenering vinden we terug bij de Australische denker Ghassan Hage in zijn recente boek Is racism an environmental threat? Een vraag die hij instemmend beantwoordt: je kunt niet antiracist zijn zonder ecologist te zijn, en omgekeerd. Waarbij hij racisme vooral gericht ziet ten aanzien van moslims. Islamofobie en de ecologische crisis zijn voor hem een en dezelfde crisis, die van de dominante wijze waarop we in deze wereld staan. Racisme is uiteraard op zich niet milieuvervuilend, maar het versterkt wel de dominantie van sociale structuren die aan de oorzaak liggen van de ecologische crisis. De Amerikaanse president Donald Trump belichaamt dat op pijnlijk concrete wijze. De uitdaging bestaat erin om de ‘veralgemeende domesticatie’ van wat buiten ‘ons’ ligt op te heffen.
Voor Bookchin ligt de oplossing vooral in diversiteit koesteren. Dat geldt voor hoe we, bijvoorbeeld, de landbouw organiseren of de energievoorziening. Op het lokale niveau kunnen we ecologische zorg, gelijkheid en emancipatorische omgang met diversiteit verankeren door nieuwe vormen van democratie en solidaire economie. Tegenover Trump heb je bijvoorbeeld een stad zoals Valencia. Die toonde gastvrijheid nadat de Italiaanse rechtse regering had geweigerd om de bootvluchtelingen op de Aquarius op te vangen. En in tegenstelling tot hun regering, waren de burgemeesters van Napels en Palermo daar wel toe bereid.
Fearless Cities
Valencia is een sterk voorbeeld van stedelijk weerwerk tegen de rechts-populistische angstmachine op nationaal niveau. Het sluit aan bij het groeiende netwerk van Fearless Cities, die zich zelfbewust oprichten om mensenrechten, democratie en gemeengoed te verdedigen.
Niet toevallig werd het eerste Fearless Cities-congres in 2017 georganiseerd door het burgerplatform Barcelona en Comú. Dat zette samen met soortgelijke burgerbewegingen Spanje op zijn kop bij de lokale verkiezingen in 2015. In Barcelona werd Ada Colau als kandidate van Barcelona en Comú verkozen als burgemeester. Ook in andere steden werd de burgemeester verkozen op basis van een burgerplatform dat erin slaagde de progressieve krachten te verenigen rond een toekomstgericht programma.
Fearless Cities ziet de stad als het niveau waar je de samenleving fundamenteel kan veranderen. Amerikaanse deelnemers maakten bijvoorbeeld duidelijk dat, terwijl Trump het klimaatbeleid aan zijn laars lapt, heel wat van hun steden hoge klimaatambities hebben.
Ondertussen breidt het netwerk van steden-zonder-angst zich verder uit en volgen er congressen in New York en Warschau. Vanuit het besef dat het noodzakelijk is om zich in grensoverschijdende netwerken te organiseren om de nieuwe hoopvolle politiek in Europa en wereldwijd op de kaart te zetten.
Amsterdam sluit zich aan
Na Spanje in 2015 kreeg ook Nederland dit jaar in heel wat steden een progressief bestuur. Het kan een belangrijke voedingsbodem zijn voor democratisch weerwerk op nationaal niveau. Dat het nieuwe linkse bestuur van Amsterdam zich zal aansluiten bij het Fearless Cities-netwerk, is veelbetekenend. De regering van het land wordt niet langer gesteund door het bestuur van zijn hoofdstad. Die bredere ontwikkelingen tonen dat de komende gemeenteraadsverkiezingen om veel meer gaan dan de vraag welke vrouw of man de nieuwe burgermoeder of -vader wordt. Het verklaart waarom de N-VA er alles aan doet om haar nationale thema’s van migratie en identiteit het debat te laten bepalen.
Onze steden en gemeenten zijn de plaatsen waar identiteitskwesties concreet ter discussie staan: op het plein waar het monument staat van een koloniale overheerser, in de scholen waar de toenemende diversiteit zich als realiteit toont. Tegelijk is het lokale niveau de plek waar progressieve politici en burgers de meest ambitieuze ecologische ambities formuleren. Ook de ongelijkheid is het duidelijkst op lokaal niveau: de zoektocht naar een betaalbare woning in de eigen stad, het kind in de klas met een lege brooddoos.
Hoe we die drie thema’s samen op hoopvolle wijze tegelijk kunnen aanpakken in steden en gemeenten waar het goed samenleven is in verschil, met gelijke toegang tot levenskansen en machtsbronnen binnen de grenzen van de planeet, dat is de echte uitdaging van de komende gemeenteraadsverkiezingen. Die ze tegelijk meer dan ooit overstijgt.
Recente reacties