Onze verbeelding moet meer geprikkeld worden. Om ons de klimaatdystopie te kunnen voorstellen, maar ook om in te zien hoe we voortaan betere levens kunnen leiden.
Ik weet niet of het magisch realisme is, of een realistische dystopie. Terwijl het ene onwaarschijnlijke hitterecord na het andere sneuvelt – het is nu heter op aarde dan het de voorbije 100.000 jaar ooit was, draait de geprivilegieerde wereld rustig verder. En inderdaad, waarom zou je niet genieten van een lekker glas op een terrasje? Don’t look up, de film bewijst elke dag zijn relevantie.
We weten ondertussen dat meer informatie – een nieuw klimaatrapport, sprekende visuals – de samenleving veel te weinig in beweging zet. We moeten dieper graven in onze analyse. Zoals ik onlangs al kort aangaf in deze krant (DS Weekblad 13 mei), stelt de schrijver Amitav Ghosh dat de klimaatcrisis in de eerste plaats een crisis van de verbeelding is. We kunnen ons gewoon niet voorstellen hoe erg het kan worden, en dan – via een rare gedachtekronkel – gaan we er maar van uit dat het ook wel niet zal gebeuren. Tegelijk kunnen we ons geen samenleving inbeelden waarin het beter leven is dan vandaag, die een goed leven voor iedereen nastreeft binnen de grenzen van de planeet. En daarbij gaat het om onze collectieve verbeelding, welke verhalen de samenleving raken, inspireren, verontrusten.
Natteboltemperatuur
Het is dus broodnodig de spier van onze verbeelding te trainen, en daarin spelen wetenschap en kunst een bijzondere rol. Met name fictie laat toe te verbeelden wat we ons in de realiteit niet kunnen inbeelden. Zelf denk ik heel de tijd aan het klimaatfictieboek The ministery of the future van de Amerikaanse auteur Kim Stanley Robinson. In dat boek beschrijft de auteur op filmische wijze wat er gebeurt als de zogenoemde natteboltemperatuur nog net iets hoger piekt dan vandaag het geval is in hete gebieden. Die natteboltemperatuur is de combinatie van de omgevingstemperatuur en de vochtigheidsgraad. Als het te vochtig is, koelt ons lichaam niet meer af door transpiratie, ook al is er water in overvloed. In het boek – spoiler alert – overschrijdt die temperatuur in een Indiase deelstaat de kritische grens en sterven op korte tijd miljoenen mensen. Het hoofdstuk blijft in mijn hoofd spoken. Zeker met de piek aan hitterecords. En uiteraard is dat niet het enige klimaatboek, het is opvallend en goed om te zien hoeveel klimaatromans er de laatste jaren zijn verschenen.
Maar ook de wetenschap doet meer dan analyseren. Ze laat ook zien hoe het helemaal fout kan lopen met onze levensondersteunende systemen. Inzake voedsel kregen we al een waarschuwing met de oorlog in Oekraïne, en ondertussen werd ons eten flink duurder. Maar dat is peanuts in vergelijking met wat ons binnenkort mogelijk nog te wachten staat.
Aantrekkelijke scenario’s
Een recente studie in Nature Communications toont dat de risico’s verbonden aan het gelijktijdig tegenvallen van landbouwoogsten wereldwijd schromelijk onderschat worden. Daarbij wijzen de onderzoekers op de meanderende jetstream, de snelle luchtstroom op grote hoogte die over de hele wereld weerpatronen beïnvloedt en de kans op zowel hittegolven als extreme regenval versterkt. Gelijktijdige misoogsten in belangrijke gewasproducerende regio’s vormen een systeemrisico, aangezien pieken in voedselprijzen kunnen leiden tot conflicten en ondervoeding in tal van landen. Ze besluiten: als we niet snel en fors de uitstoot van broeikasgassen terugdringen, stijgt de kans dat klimaatextremen en hun complexe interacties in toenemende mate onbeheersbaar worden.
Tijd dus om onze verbeelding aan het werk te zetten, ook voor aantrekkelijke scenario’s. Daar kan ook, net als kunst, de wetenschap toe bijdragen. Een Harvardstudie die maar liefst 80 jaar geleden werd opgestart met de bedoeling een groep mensen gedurende lange tijd op te volgen – inclusief vervolgonderzoeken met onder meer hun kinderen – is inspirerend. De basisconclusie: onze relaties en hoe gelukkig we ons daarin voelen, hebben een belangrijke invloed op onze gezondheid. Er blijkt een sterke samenhang uit tussen mensen die een voorspoedig leven leiden en hun relaties met familie, vrienden en gemeenschap. Om het concreet te maken: het geluksgevoel in hun relaties toen ze vijftig waren, blijkt voor de fysieke gezondheid van de huidige tachtigers belangrijker te zijn geweest dan het cholesterolniveau in hun bloed. Empathie en verbondenheid zijn cruciaal, en niet, bijvoorbeeld, hoeveel spullen we voortdurend consumeren.
Ministerie van de Toekomst
Tegelijk blijken in tal van landen mensen voorstander te zijn van een kortere werkweek. In het Verenigd Koninkrijk bleek uit een peiling dat drie kwart van de bevolking er positief tegenover staat, in Duitsland is het ondertussen een belangrijke eis van de grootste vakbond. Een kortere werkweek kan leiden tot een betere werk-privébalans en het welzijn van werknemers verbeteren.
Minder werken en minder consumeren voor een beter leven. Meer aandacht voor onze relaties en vormen van verbondenheid in onze samenleving. Dat lijkt me een mooie leidraad voor een snel op te richten echt ministerie van de Toekomst. En ondertussen is het ministerie van Cultuur misschien wel het belangrijkste overheidsorgaan. Het kan kunstenaars alle ruimte geven om onze collectieve verbeelding, die collectieve spier, maximaal te prikkelen en te ontwikkelen. Zo kan het slechte klimaatnieuws keihard binnenkomen, maar ook toekomstscenario’s waar we hartstochtelijk naar verlangen.
Deze tekst verscheen als opiniestuk in De Standaard op. 20 juli 2023.
Recente reacties